21 augustus 2023

Proeflezer zijn, hoe gaat dat?

In deze blogpost ga ik jullie wat vertellen over proeflezen. Hoe gaat dat en wat wordt er van een proeflezer verwacht? Ik merk dat hier veel misverstanden over bestaan.

Je ziet het steeds vaker online: een oproep van een uitgeverij waarin ze proeflezers zoeken. Mensen reageren massaal, maar verwarren al snel proeflezen met “vooruitlezen”. Bij dat laatste is het boek al klaar en worden er lezers gezocht die op de dag van uitgave een recensie op een site willen zetten. Bij proeflezen is het boek nog niet klaar.

Van enkele hoofstukken tot een volledige ruwe versie

Als proeflezer krijg je meestal een digitale proefdruk toegestuurd, soms in pdf, soms in een Word-bestand. Soms krijg je de volledige ruwe versie, soms enkele hoofdstukken of alleen de passages die op dat moment van belang zijn. Het kan zijn dat er bewust gezocht wordt naar proeflezers die affiniteit hebben met het thema van het boek, het beroep van de hoofdpersoon of bepaalde situaties die voorkomen in het boek. Daarom stuurt bijvoorbeeld een auteur wel eens enkele hoofdstukken naar een rechercheur om te checken of de details in een politiezaak kloppend zijn.

Maar het kan ook zo zijn dat een uitgeverij of auteur wil weten of het verhaal lekker leesbaar is. Is het spannend, of te voorspelbaar? Staan er continuïteitsfoutjes in en zit de verhaallijn wel logisch in elkaar? Klopt het gedrag van de kinderen bij de leeftijd die ze in het verhaal hebben? Missen er juist elementen in het boek, of staat er juist overdreven veel uitleg in? Dat zijn een aantal zaken waar je als proeflezer op kunt letten. De uitgeverij geeft meestal aan wat de belangrijkste punten zijn waar de proeflezer zich op kan focussen.

Hoe ga ik te werk

Proeflezen doe ik bij voorkeur achter de laptop. Op de laptop heb ik twee vensters openstaan, links het manuscript, rechts een venster van Word, zodat ik meteen kan typen als mij iets opvalt. Als een uitgeverij aangeeft waar ik als proeflezer op moet letten, dan is dat in principe hetgeen waar ik me op ga focussen. Krijg ik enkele hoofdstukken toegestuurd waarbij ik moet letten op geloofwaardigheid en spanning, dan let ik daar op en niet zozeer op de grammaticale fouten, want daar is iemand anders voor aangesteld.

Soms krijg ik het volledige manuscript in ruwe versie en krijg ik carte blanche. Hier ben ik meerdere weken mee bezig. Maximaal anderhalf uur per avond. Als ik moe word stop ik eerder. Beter met een frisse blik, dan met een half oog. Als ik alles doorgewerkt heb, maak ik van mijn notities in Word een leesbaar en overzichtelijk verslag. Ook daar kijk ik kritisch naar. Het kan ook zijn dat ik Google Maps of Wikipedia erbij pak. Dat laatste doe ik vaak als het gaat om historische gebeurtenissen.

Proeflezen doe je meestal in stilte

Bij proeflezen krijg je een manuscript dat nog alle kanten op kan gaan voordat het boek definitief in de winkel ligt. Je mag en kan dit dus niet recenseren en waarderen. Je hebt immers de definitieve versie nooit gelezen. Helaas zie ik veel mensen dit dus wel doen, inclusief vijf sterren op boekensites. Soms al twee maanden voor de uitgavedatum! Dat is eigenlijk een vorm van misleiding. Discretie is daarom ook gewenst. Je leest als proeflezer in stilte, je praat online niet over de inhoud die je leest en van wie deze inhoud is. Tenzij een uitgeverij/auteur een groep heeft aangemaakt waar je met elkaar over het proeflezen kunt praten. Maar ook dan is het de bedoeling dat alle informatie in de groep blijft.

Hoe vaak ben ik proeflezer?

Ik kies er bewust voor om niet meer dan 2 keer per jaar een volledig ruw manuscript te beoordelen. Voor enkele hoofdstukken of bepaalde passages maak ik een uitzondering, omdat dit minder tijd in beslag neemt. Proeflezen is heel leerzaam en het is elke keer een unieke ervaring. Ook is het heel leuk om later het definitieve boek in handen te hebben en dat (een deel van) jouw feedback in het eindresultaat is verwerkt.

Ik hoop dat ik jullie wat meer duidelijkheid heb gegeven over het fenomeen proeflezen. Vragen hierover en andere ervaringen hierover zijn welkom in de reacties hieronder.